درس نامه جامع دکترای صرف و نحو
منطق ساختار در زبان عربی
تحلیل مبانی صرف و نحو با نگرشی بر فلسفه قواعد
پژوهشی در معماری واژه و مهندسی جمله
با نگاهی ویژه به ظرایف نحوی و مسائل إعراب قرآن کریم
مرجعی برای پژوهشگران زبانشناسی ادبیات عرب و علوم قرآنی
تدوین بر اساس آخرین سرفصلهای مصوب دورۀ دکتری
معرفی اثر جاودان: درسنامه جامع صرف و نحو پیشرفته
این درسنامه، فراتر از یک کتاب آموزشی، یک سیستم کامل یادگیری است که برای اولین بار، تمام نیازهای داوطلبان و دانشجویان مقطع دکتری زبان و ادبیات عربی را در یک مجموعه منسجم و یکپارچه گرد هم آورده است.
چرا این درسنامه، شاهکلید موفقیت شماست؟
این اثر حاصل هزاران ساعت تحلیل و طراحی است تا شما را به اوج قلههای دانش صرف و نحو برساند:
- جامعیت بینظیر: از کالبدشکافی «کلمه» در علم صرف تا معماری شکوهمند «جمله» در علم نحو و در نهایت، ورود به تخصصیترین مباحث «مشکل إعراب القرآن». با این اثر، به دهها منبع پراکنده نیاز نخواهید داشت.
- درک عمیق، نه حفظ سطحی: ما به شما «ماهیگیری» یاد میدهیم، نه «ماهی»! در این درسنامه، شما قواعد را حفظ نمیکنید، بلکه فلسفه و منطق حاکم بر آنها را درک میکنید.
- تمرکز بر تحلیل قرآن کریم: تمام مباحث، با هدف نهایی یعنی توانایی تحلیل دقیق، مستدل و بلیغ آیات قرآن کریم تدوین شدهاند. فصول پایانی این اثر، شما را به متخصصی کمنظیر در اعراب قرآن تبدیل میکند.
- یادگیری فعال با آزمونهای هوشمند: در پایان هر بخش، دهها تست تحلیلی و نکتهدار در انتظار شماست. پاسخنامههای ابر تشریحی ما، هر آزمون را به یک کلاس درس فشرده و یک دوره کامل تبدیل کرده است.
پیشگفتاربه نام آنکه جان را فکرت آموخت و کلام را در بهترین ساختار بر انسان الهام کرد.اثری که پیش روی شماست، حاصل یک دغدغه و یک آرمان است. دغدغه وجود خلائی عمیق میان دانش سنتی صرف و نحو و نیازهای تحلیلی پژوهشگران امروزی، و آرمان خلق منبعی که نه تنها به «چه چیزی» و «چگونگی» قواعد بپردازد، بلکه به «چرایی» و فلسفه حاکم بر آنها نیز نفوذ کند. این درسنامه برای فرهیختگانی تدوین شده است که دیگر به یادگیری سطح اول قواعد بسنده نمیکنند، بلکه میخواهند به مقام «تحلیلگر» زبان و ادب عربی نائل آیند.مخاطب اصلی ما در این مسیر، داوطلبان آزمونهای دکتری و دانشجویان این مقطع تخصصی هستند؛ عزیزانی که در آستانه ورود به دنیای پژوهشهای مستقل قرار دارند و نیازمند ابزاری قدرتمند برای کالبدشکافی دقیقترین متون، به ویژه قرآن کریم، هستند. بر این اساس، این مجموعه بر سه پایه استوار گشته است:
- عمق و جامعیت: تلاش شده است تا هیچ نکته کلیدی از قلم نیفتد و مباحث، از ریشههای اولیه تا پیچیدهترین اسالیب بلاغی-نحوی، با بیانی منسجم و ساختارمند ارائه شوند.
- رویکرد تحلیلی-کاربردی: هدف، حفظ کردن قواعد نیست، بلکه به کار بستن آنهاست. تمام مباحث با مثالهای متعدد از متون عالی، به ویژه آیات قرآن کریم، همراه شده و در نهایت به فصلی مستقل در باب «مشکل إعراب القرآن» ختم میشود تا دانش نظری، در میدان عمل به سنجش گذاشته شود.
- ساختار آموزشی مدرن: هر فصل و هر مبحث با یک «نقشه راه» آغاز میشود تا دانشجو با اهداف و اهمیت موضوع آشنا شود. پس از بدنه اصلی آموزش، «آزمونهای سنجش عمق یادگیری» با پاسخنامههای «ابر تشریحی» طراحی شدهاند تا فرآیند یادگیری به یک چرخه کامل «آموزش، تمرین و سنجش» تبدیل گردد.
این اثر در سه بخش اصلی سامان یافته است: «صرف و اشتقاق» که به کالبدشکافی کلمه میپردازد، «نحو و ترکیب» که هنر معماری جمله را میآموزد، و «مشکل إعراب القرآن» که اوج کاربست این دو دانش در تحلیل کلام الهی است.
امید است این مجموعه، که با عشق و احترام به ساحت قرآن کریم تدوین شده، منبعی الهامبخش و کارآمد و چراغ راهی برای پژوهشگران و آیندهسازان این رشته مقدس باشد. اینجانب، در این پروژه، تمام توان خود را برای ارائه محتوایی دقیق و درخور به کار بستهام و اینک، با افتخار، حاصل این سفر علمی را به شما تقدیم میدارم.
نقشه راه و راهنمای مطالعهبرای بهرهبرداری کامل از این درسنامه و تبدیل آن به یک مهارت پایدار، مطالعه آن بر اساس نقشه راه زیر پیشنهاد میگردد:
- گام اول: مطالعه سرآغاز هر بخش (مقدمه)
پیش از ورود به هر مبحث، بخش «سرآغاز و نقشه راه» را با دقت مطالعه کنید. این بخش به شما دیدی کلان نسبت به اهمیت راهبردی، کاربرد عملی و چشمانداز یادگیری آن موضوع میدهد و ذهن شما را برای دریافت مطالب آماده میسازد.
- گام دوم: مطالعه عمیق بدنه اصلی آموزش
بدنه اصلی هر درس را با تمرکز کامل و همراه با قلم و کاغذ مطالعه کنید. مثالها را به دقت تحلیل کرده و سعی کنید پیش از دیدن تحلیل، خودتان آنها را تجزیه و ترکیب نمایید. نکات طلایی و بخشهای «تعمیق بحث» را با حساسیت بیشتری دنبال کنید، زیرا این بخشها حاوی ظرایف مورد علاقه طراحان آزمونهای پیشرفته هستند.
- گام سوم: آزمون و سنجش خود
پس از اتمام مطالعه هر فصل یا بخش، بدون مراجعه مجدد به متن، به سراغ «آزمون سنجش عمق یادگیری» بروید. این آزمونها آینه تمامنمای آموختههای شما هستند. به هر سوال به عنوان یک چالش تحلیلی نگاه کنید و سعی کنید با استدلال، به پاسخ صحیح برسید.
- گام چهارم: یادگیری مجدد با پاسخنامه ابر تشریحی
این مهمترین گام در تثبیت یادگیری است. پس از اتمام آزمون، «پاسخنامه ابر تشریحی» را کلمه به کلمه مطالعه کنید، حتی برای سوالاتی که به آنها پاسخ صحیح دادهاید. تحلیل گزینههای صحیح و انحرافی، خود به مثابه یک درس مستقل و یک دوره فشرده بر روی نکات کلیدی آن مبحث است.
- گام پنجم: مراجعه به منابع اصلی
این درسنامه یک راهنمای جامع است، اما هرگز شما را از مراجعه به اقیانوس بیکران کتب مرجع بینیاز نمیکند. پس از تسلط بر مباحث هر بخش، به «فهرست منابع» مراجعه کرده و برای تعمیق بیشتر، به آن آثار گانسنگ رجوع کنید.
فهرست مطالب
فصل اول: صرف و اشتقاق – کلید ورود به معماری کلمات عربی… 11
بازنویسی و تعمیق بحث: ۱-۱-۱. کالبدشکافی تعریف «کلمه». 12
۱-۲. میزان (ترازو): آشنایی با اوزان (The Scale of Words) 15
۱-۲-۲. مفهوم حروف زائد و نحوه شناسایی آنها 21
آزمون سنجش عمق یادگیری – بخش اول: مبانی و میزان صرفی… 27
بخش ۲: هنر واژهسازی: اشتقاق (The Art of Derivation) 37
۲-۲-۱. اشتقاق صغیر (الأصغر): مادر تمام مشتقات… 39
۲-۲-۳. اشتقاق اکبر (الإبدال): کشف ارتباطات پنهان از طریق جایگزینی حروف… 41
۲-۲-۴. نکته طلایی: تفاوت دقیق «اشتقاق» با «تصریف». 42
آزمون سنجش عمق یادگیری – بخش دوم: هنر واژهسازی: اشتقاق.. 45
بخش ۳: پویایی ساختار کلمه: قواعد اعلال، ادغام و همزه (The Dynamics of Form) 55
۳-۱-۱. إعلال بالقَلْب: رقصِ تغییر جامه. 57
۳-۱-۲. إعلال بالإسکان (النقل): واگذاری حرکت برای سبکی… 59
۳-۱-۳. إعلال بالحَذْف: رقصِ خروج از صحنه. 61
علت اول (رایجترین علت): الحذف لِلتَّخَلُّصِ من التقاء الساکنین… 61
۳-۲-۱. انواع ادغام: واجب، جایز و ممتنع.. 63
۳-۲-۲. مثالهای کاربردی از قرآن و متون ادبی… 65
۳-۳. همزه: قواعد و تخفیفات آن.. 67
۳-۳-۲. روشهای تخفیف همزه: از تحقیق تا حذف… 69
آزمون سنجش عمق یادگیری – بخش سوم: قواعد اعلال، ادغام و همزه. 73
بخش ۴: جهان افعال: تحلیل ساختار و معنا (The World of Verbs) 83
۴-۱. تقسیمبندی بنیادی فعل: 83
۴-۲. گذر و ناگذر (فعل لازم و متعدی) 87
۴-۲-۲. روشهای متعدی کردن فعل لازم. 89
۴-۴. ابواب: کارخانههای تولید معنا 92
۴-۴-۲. ثلاثی مزید: کارخانههای پیشرفته تولید معنا 94
۴-۴-۳. افعال رباعی: ساختارهای چهارحرفی… 97
آزمون سنجش عمق یادگیری – بخش چهارم: جهان افعال.. 99
بخش ۵: جهان اسماء: انواع و ساختارها (The World of Nouns) 107
۵-۱-۲. اسم مذکر و مؤنث: هویت جنسیتی کلمات… 108
۵-۱-۳. ساختار پایانی اسم: مقصور، منقوص، ممدود و صحیح الآخر. 110
۵-۲. مشتقات: فرزندان معناساز فعل (ریشه) 112
جمعبندی نهایی بخش مشتقات… 124
۵-۳. عدد در اسم (تثنیه و جمع) 124
۵-۳-۴. تعمیق بحث: جمع مکسر و انواع آن (جمع قِلّه و جمع کَثرَه) 129
۵-۴. (برای غنای بیشتر): آشنایی با دو اسم مشتق پرکاربرد دیگر. 131
آزمون سنجش عمق یادگیری – بخش پنجم: جهان اسماء 135
بخش دوم درسنامه: جهان نحو – معماری جمله و تحلیل ترکیب…. 183
فصل ۱: مبانی و شالودههای تحلیل نحوی… 184
۱-۱. إعراب و بناء: دو حالت بنیادین کلمات… 184
۱-۱-۲. کلمات مُعرَب و کلمات مبنی (مروری بر اسماء و افعال مبنی) 186
۱-۲. انواع إعراب: روشهای نمایش نقش کلمه. 187
۱-۲-۲. اعراب تقدیری: زمانی که علامت اعراب پنهان است…. 189
۱-۲-۳. اعراب محلی: زمانی که کلمه جایگاه را اشغال میکند.. 191
۱-۳. علائم إعراب: ابزارهای شناسایی نقش….. 191
فصل ۲: مرفوعات: نقشآفرینان اصلی جمله. 195
۲-۱. الفاعل: انجامدهنده فعل… 195
۲-۲. نائب الفاعل: جانشینِ فاعل… 196
آزمون سنجش عمق یادگیری – فصل اول نحو: مبانی و شالودهها 201
۲-۲. نائب الفاعل: جانشینِ فاعل… 213
۲-۴. نواسخ جمله اسمیه (عوامل تغییردهنده) 216
۲-۴-۲. إنّ و أخواتها (الحروف المشبهة بالفعل) 217
۲-۳-۳. احکام تقدیم و تأخیر مبتدا و خبر. 219
فصل ۳: منصوبات: توضیحات و قیود جمله. 223
۳-۱.فاعیل الخمسة (مفعولهای پنجگانه) 223
آزمون سنجش عمق یادگیری – فصل دوم نحو: مرفوعات… 225
۳-۱-۲. المفعول المطلق: تأکید و توصیف خودِ فعل… 237
۳-۲. الحال: توصیفگر هیئت و حالت…. 243
۳-۳. التمییز: رفع ابهام از ذات یا نسبت…. 245
۳-۴. الاستثناء: جدا کردن حکمی از یک کلیت…. 247
۳-۵. المنادی: فراخوان و خطاب… 249
آزمون سنجش عمق یادگیری – فصل سوم نحو: منصوبات… 251
۴-۱. المجرورات (اسمهای مجرور) 263
تفاوت دقیق «عطف بیان» با «بدل کل من کل». 269
آزمون سنجش عمق یادگیری – فصل چهارم نحو: مجرورات و توابع.. 275
۵-۲. إعراب الجمل (تحلیل نقش جملهها) 289
۵-۳. مرور بر برخی مفردات و اسالیب خاص….. 298
آزمون سنجش عمق یادگیری – فصل پنجم: مباحث تکمیلی نحو. 303
فصل پایانی: تحلیل مسائل دقیقة فی إعراب القرآن الکریم (مشکل إعراب القرآن) 321
ریشه: ورود به عرصه تحلیلهای دقیق و موارد اختلافی در اعراب قرآن.. 321
جوانه ۲.۱.۱: تعریف «متعلَّق» و اهمیت حیاتی آن در تعیین معنا. 335
۲.۲.۱. همزة التسویة و تأویل المصدر. 340
۳.۱.۱. المفعول المطلق: حذف عامل و تمایز از حال و نائب…. 359
۳.۲.۱. طرح مسئله: چرا جمله «فَاقْطَعُوا…» خبر مستقیم برای «السارق» نیست؟. 362
۳.۲.۲. تحلیل نحوی: شباهت مبتدا به شرط و نقش آن.. 363
بررسی اسالیب نحوی-بلاغی خاص قرآن (أسالیب قرآنیة خاصة) 379
۴.۱.۲. تحلیل نحوی: «أرأیت» به عنوان فعل متعدی به دو مفعول.. 379
۴.۱.۲. تحلیل اعراب «أرأیت» به عنوان فعل قلبی متعدی به دو مفعول.. 381
آزمون سنجش عمق یادگیری – شاخه اصلی ۴: اسلوب أرأیت…. 385
آزمون جامع نهایی نحو عربی (سطح دکتری) 389
فرهنگ واژگان و اصطلاحات تخصصی صرف و نحو. 423
فهرست جامع منابع صرف و نحو پیشرفته. 432
تدوین براساس آخرین سرفصلهای مصوب دکترای صرف و نحو
بخش اول: ادبیات پیشرفته (۱): صرف و اشتقاق
- مقدمه فصل: کلید ورود به معماری کلمات عربی
- بخش ۱: مبانی و ابزارهای شناخت کلمه
- ۱-۱. سنگ بنا: کلمه و اقسام آن
- ۱-۱-۱. کالبدشکافی تعریف «کلمه»
- ۱-۱-۲. شناخت اسم، فعل و حرف و نشانههای هر یک
- ۱-۲. میزان (ترازو): آشنایی با اوزان
- ۱-۲-۱. فلسفه وزن و حروف اصلی (ف، ع، ل)
- ۱-۲-۲. مفهوم حروف زائد و نحوه شناسایی آنها
- ۱-۲-۳. کاربرد وزن در اسماء و افعال
- ۱-۲-۴. تمرینهای کاربردی برای کشف وزن کلمات
- ۱-۱. سنگ بنا: کلمه و اقسام آن
- بخش ۲: هنر واژهسازی: اشتقاق
- ۲-۱. تعریف اشتقاق و جایگاه آن
- ۲-۲. انواع اشتقاق
- ۲-۲-۱. اشتقاق صغیر
- ۲-۲-۲. اشتقاق کبیر (قلب)
- ۲-۲-۳. اشتقاق اکبر (ابدال)
- ۲-۲-۴. نکته طلایی: تفاوت اشتقاق و تصریف
- بخش ۳: پویایی ساختار کلمه: قواعد اعلال، ادغام و همزه
- ۳-۱. إعلال: رقص حروف علّه
- ۳-۱-۱. اعلال به قلب
- ۳-۱-۲. اعلال به اسکان (نقل)
- ۳-۱-۳. اعلال به حذف
- ۳-۲. إدغام: درهم آمیختن حروف همانند
- ۳-۲-۱. انواع ادغام: واجب، جایز و ممتنع
- ۳-۲-۲. مثالهای کاربردی از قرآن و متون ادبی
- ۳-۳. همزه: قواعد و تخفیفات آن
- ۳-۳-۱. انواع همزه: قطع و وصل
- ۳-۳-۲. روشهای تخفیف همزه
- ۳-۱. إعلال: رقص حروف علّه
- بخش ۴: جهان افعال: تحلیل ساختار و معنا
- ۴-۱. تقسیمبندی بنیادی فعل
- ۴-۱-۱. فعل صحیح و معتل
- ۴-۱-۲. فعل جامد و متصرف
- ۴-۲. فعل لازم و متعدی
- ۴-۲-۱. نشانههای تشخیص
- ۴-۲-۲. روشهای متعدی کردن
- ۴-۳. فعل معلوم و مجهول
- ۴-۳-۱. روش مجهول کردن افعال
- ۴-۴. ابواب: کارخانههای تولید معنا
- ۴-۴-۱. ثلاثی مجرد (ابواب ششگانه)
- ۴-۴-۲. ثلاثی مزید (ابواب مشهور)
- ۴-۴-۳. رباعی مجرد و مزید
- ۴-۱. تقسیمبندی بنیادی فعل
- بخش ۵: جهان اسماء: انواع و ساختارها
- ۵-۱. تقسیمبندی بنیادی اسم
- ۵-۱-۱. اسم جامد و مشتق
- ۵-۱-۲. اسم مذکر و مؤنث
- ۵-۱-۳. ساختار پایانی اسم: مقصور، منقوص، ممدود و صحیح
- ۵-۲. مشتقات: فرزندان معناساز
- ۵-۲-۱. اسم فاعل
- ۵-۲-۲. اسم مفعول
- ۵-۲-۳. صفت مشبهه
- ۵-۲-۴. صیغههای مبالغه
- ۵-۲-۵. اسم تفضیل
- ۵-۲-۶. اسم زمان و مکان
- ۵-۲-۷. اسم آلت
- ۵-۳. تثنیه و انواع جمع
- ۵-۳-۱. اسم مثنی
- ۵-۳-۲. جمع مذکر سالم
- ۵-۳-۳. جمع مؤنث سالم
- ۵-۳-۴. تعمیق بحث: جمع مکسر (قلت و کثرت)
- ۵-۴. (برای غنای بیشتر)
- ۵-۴-۱. اسم مصغر
- ۵-۴-۲. اسم منسوب
- ۵-۱. تقسیمبندی بنیادی اسم
بخش دوم: ادبیات پیشرفته (۲): نحو و ترکیب
- مقدمه بخش: گذار از صرف به نحو – از کلمه به کلام
- فصل ۱: مبانی و شالودههای تحلیل نحوی
- ۱-۱. إعراب و بناء
- ۱-۲. انواع إعراب (ظاهری، تقدیری، محلی)
- ۱-۳. علائم إعراب (اصلی و فرعی)
- فصل ۲: مرفوعات: نقشآفرینان اصلی جمله
- ۲-۱. الفاعل
- ۲-۲. نائب الفاعل
- ۲-۳. المبتدأ و الخبر
- ۲-۴. نواسخ جمله اسمیه (کان، إنّ، لای نفی جنس)
- فصل ۳: منصوبات: توضیحات و قیود جمله
- ۳-۱. المفاعیل الخمسة (مفعول به، مطلق، فیه، له، معه)
- ۳-۲. الحال
- ۳-۳. التمییز
- ۳-۴. المستثنی
- ۳-۵. المنادی
- فصل ۴: مجرورات و توابع
- ۴-۱. المجرورات (مجرور به حرف جر، مضاف الیه)
- ۴-۲. التوابع (نعت، عطف، توکید، بدل)
- فصل ۵: مباحث تکمیلی نحو
- ۵-۱. إعراب و بناء الأفعال
- ۵-۲. إعراب الجمل (جملات نقشپذیر و بدون نقش)
- ۵-۳. اسالیب خاص (اشتغال، تحذیر و إغراء، اختصاص)
بخش سوم: مشکل إعراب القرآن
- مقدمه بخش: ورود به عرصه تحلیلهای دقیق
- شاخه اصلی ۱: مقدمه و روششناسی
- ۱-۱. فلسفه و ضرورت مبحث
- ۱-۲. معرفی منابع کلیدی و رویکردها (الدر المصون، إعراب القرآن درویش، مشکل إعراب جوان)
شاخه اصلی ۲: چالشهای بنیادین در تحلیل ساختارشاخه اصلی ۳: تحلیل موارد اختلافی در ابواب نحوی خاص- ۳-۱. موارد اختلافی در منصوبات (مفعول مطلق، مفعول له، استثناء)
- ۳-۲. فاء در جواب (با محوریت آیه سرقت)
شاخه اصلی ۴: بررسی اسالیب نحوی-بلاغی خاص قرآن
- ۴-۱. تحلیل اسلوب «أرأیت»
- ۲-۱. مسأله «تعلیق» در جار و مجرور (با محوریت آیه وضوء)
- ۲-۲. قواعد و اسالیب خاص (همزه تسویه، لام ابتداء، شرط سنخیت)
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.