روانشناسی رشد اختلالات یادگیری

هفتمین و آخرین درسنامه از بخش مشترک حیطه تخصصی با عنوان “روانشناسی رشد، اختلالات یادگیری و تربیتی” می باشد. این درسنامه به یکی از انسانی‌ترین، کاربردی‌ترین و در عین حال حساس‌ترین شایستگی‌های یک معلم، یعنی درک مسیر رشد دانش‌آموزان و حمایت از کسانی که با چالش‌های یادگیری مواجه هستند، می‌پردازد. در ادامه، مقدمه و معرفی محتوای آن، با تأکید بر نکات کلیدی و سؤالات بسیار محتمل آزمون1404، تقدیم حضور می‌گردد.
________________________________________
درس هفتم: روانشناسی رشد، اختلالات یادگیری و تربیتی
مقدمه: از مسیر هنجار رشد تا حمایت از تفاوت‌ها
درس حاضر، یکی از ضروری‌ترین مباحث برای هر فردی است که سودای معلمی در سر دارد. این درسنامه به شما کمک می‌کند تا ابتدا با مسیر طبیعی و هنجار رشد انسان در ابعاد اخلاقی و دینی آشنا شوید و سپس با این دیدگاه علمی، به درک یکی از شایع‌ترین و در عین حال پنهان‌ترین چالش‌های نظام آموزشی، یعنی «اختلالات یادگیری ویژه (SLD)»، نائل آیید.
مهم‌ترین پیام این درس این است: دانش‌آموز دارای اختلال یادگیری، فردی با هوش طبیعی است که صرفاً در برخی حوزه‌های خاص، متفاوت یاد می‌گیرد. تسلط شما بر این مبحث، نه تنها شما را برای پاسخگویی به سؤالات آزمون آماده می‌کند، بلکه شما را به معلمی تبدیل خواهد کرد که می‌تواند با تشخیص درست و حمایت همدلانه، از برچسب زدن به دانش‌آموزان جلوگیری کرده و مسیر موفقیت را برای همه یادگیرندگان هموار سازد.
نکته کلیدی و بسیار محتمل در آزمون: سؤالات این بخش به شدت سناریومحور خواهند بود. از شما خواسته می‌شود تا با خواندن توصیف یک دانش‌آموز، نوع اختلال او (نارساخوانی، نارسانویسی، نارساحسابی) را تشخیص دهید، یا مرحله رشد اخلاقی او را بر اساس نظریه کهلبرگ تعیین کنید. همچنین، تمایز میان مداخله جبرانی (Accommodation) و مداخله درمانی (Remediation) از پرتکرارترین مفاهیم مورد سؤال است. تست‌های تحلیلی انتهای این فصل، دقیقاً برای تقویت همین مهارت طراحی شده‌اند.
معرفی و تشریح جامع محتویات درسنامه
این درسنامه به صورت نظام‌مند، شما را با دو بخش اصلی رشد و اختلالات آشنا می‌سازد:
• ۱. مبانی روانشناسی رشد در بستر تربیت:
o رشد اخلاقی کهلبرگ: به تشریح سه سطح و شش مرحله رشد اخلاقی می‌پردازد:
 سطح پیش‌قراردادی: اخلاق مبتنی بر پیامدهای بیرونی (پاداش و تنبیه).
 سطح قراردادی: اخلاق مبتنی بر قوانین اجتماعی و تأیید دیگران (که اکثر افراد در این سطح هستند).
 سطح فراقراردادی: اخلاق مبتنی بر وجدان و اصول انتزاعی و جهانی.
o آموزش مفاهیم دینی همگام با رشد: این بخش کاربردی، اصول آموزش دین را متناسب با مراحل رشد شناختی (پیاژه) و اخلاقی (کهلبرگ) برای سه گروه سنی ارائه می‌دهد:
 کودکان پیش‌دبستانی: تأکید بر مفاهیم عینی، داستان و اعمال ملموس.
 کودکان دبستانی: تمرکز بر نظم، قانون الهی و جنبه‌های اجتماعی دین.
 نوجوانان: پرداختن به فلسفه احکام و ایجاد فضای پرسشگری برای کمک به هویت‌یابی دینی.
• ۲. اختلال یادگیری ویژه (SLD):
o تعریف و مفاهیم کلیدی: بر اساس تعریف DSM-5، مفهوم کلیدی SLD یعنی «شکاف غیرمنتظره بین هوش طبیعی و عملکرد تحصیلی پایین» به تفصیل شرح داده می‌شود و ملاک‌های طرد (مانند مشکلات حسی یا آموزش ناکافی) بیان می‌گردد.
o گروه‌بندی اختلالات: به معرفی سه نوع اصلی اختلال یادگیری ویژه پرداخته می‌شود:
 اختلال در خواندن (نارساخوانی – Dyslexia): شایع‌ترین نوع، با مشخصاتی چون اشکال در روان‌خوانی و درک مطلب.
 اختلال در بیان نوشتاری (نارسانویسی – Dysgraphia): با مشخصاتی چون خطاهای شدید املایی و دستوری و ضعف در سازماندهی متن.
 اختلال در ریاضیات (نارساحسابی – Dyscalculia): با مشخصاتی چون ضعف در حس عددی و انجام محاسبات پایه.
• ۳. مراحل شناسایی و روش‌های مداخله:
o فرآیند شناسایی: مراحل رسمی شامل ارجاع (معمولاً توسط معلم)، غربالگری (شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر) و ارزیابی جامع (توسط تیم متخصص) تشریح می‌شود.
o روش‌های آموزشی مؤثر: به معرفی کارآمدترین روش‌های مداخله پرداخته می‌شود:
 آموزش مستقیم و صریح: آموزش گام به گام و ساختاریافته مهارت‌ها.
 آموزش چندحسی: استفاده همزمان از چندین حس (مانند روش VAKT: دیداری، شنیداری، حرکتی، لامسه) برای تقویت یادگیری.
 راهبردهای شناختی و فراشناختی: آموزش «چگونه یاد گرفتن» به جای «چه چیزی یاد گرفتن».
o تمایز کلیدی مداخلات: تفاوت بسیار مهم میان مداخله جبرانی (Accommodation) (تغییر در نحوه ارائه محتوا یا سنجش، مانند دادن وقت اضافه) و مداخله درمانی (Remediation) (آموزش مستقیم برای رفع خود مهارت ضعیف) به وضوح بیان می‌گردد.